Rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD): Khi ký ức đau buồn ám ảnh hiện tại - Doctogo.vn

PTSD là gì?

Rối loạn căng thẳng sau chấn thương (Posttraumatic Stress Disorder - PTSD) là một rối loạn tâm lý phát triển sau khi một người trải qua hoặc chứng kiến một sự kiện gây chấn thương nghiêm trọng, như thiên tai, tai nạn, hành vi bạo lực hoặc chiến tranh. PTSD kéo dài và có thể gây ra những suy nghĩ, cảm xúc khó chịu liên quan đến sự kiện này, ngay cả khi nó đã qua lâu.

Triệu chứng của PTSD

PTSD thường được chia thành bốn nhóm triệu chứng chính:

1. Ký ức xâm lấn
   • Hồi tưởng: Sống lại sự kiện chấn thương như thể nó đang xảy ra.
   • Ác mộng: Những giấc mơ đau đớn về sự kiện.
   • Suy nghĩ không mong muốn: Ký ức tái hiện bất ngờ, gây đau buồn.
2. Né tránh
   • Tránh nhắc nhở: Lảng tránh những nơi, người hoặc hoạt động gợi nhớ đến sự kiện.
   • Né tránh cảm xúc: Cố gắng không nghĩ hoặc nói về sự kiện đã xảy ra.
3. Thay đổi tiêu cực trong suy nghĩ và cảm xúc
   • Suy nghĩ tiêu cực: Cảm giác bản thân, người khác hoặc thế giới trở nên u ám, bi quan.
   • Xa cách: Mất kết nối với gia đình, bạn bè.
   • Trí nhớ bị ảnh hưởng: Khó nhớ những chi tiết của sự kiện.
   • Mất hứng thú: Không còn đam mê với những hoạt động từng yêu thích.
   • Tê liệt cảm xúc: Khó cảm nhận niềm vui hoặc tình yêu thương.
4. Thay đổi về phản ứng thể chất và cảm xúc
   • Cảnh giác quá mức: Dễ giật mình, luôn cảm thấy bị đe dọa.
   • Cáu kỉnh: Thường xuyên tức giận, khó kiểm soát cảm xúc.
   • Tự hủy hoại bản thân: Tham gia hành vi nguy hiểm.
   • Khó tập trung: Tâm trí lơ đãng, mất tập trung.
   • Rối loạn giấc ngủ: Mất ngủ hoặc giấc ngủ không sâu.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ của PTSD

Không phải ai trải qua chấn thương cũng phát triển PTSD, nhưng một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ:

• Mức độ nghiêm trọng của chấn thương: Sự kiện càng khốc liệt hoặc kéo dài, nguy cơ càng cao.
• Tiền sử cá nhân: Các vấn đề tâm lý trước đây hoặc trải nghiệm chấn thương trước đó.
• Di truyền: Gia đình có tiền sử rối loạn tâm thần hoặc PTSD.
• Thiếu hỗ trợ: Không có bạn bè, gia đình để chia sẻ và hỗ trợ sau chấn thương.
• Căng thẳng bổ sung: Những mất mát hoặc áp lực khác xảy ra sau sự kiện (mất người thân, mất việc).

Chẩn đoán PTSD

Chẩn đoán rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD) thường được thực hiện bởi các chuyên gia sức khỏe tâm thần qua các bước sau:

• Tiền sử bệnh và khám sức khỏe: Xem xét các yếu tố y tế để loại trừ các nguyên nhân khác gây ra triệu chứng.
• Đánh giá tâm thần: Thảo luận chi tiết về sự kiện chấn thương và các triệu chứng xuất hiện.
• Tiêu chuẩn chẩn đoán DSM-5: Đánh giá các triệu chứng kéo dài hơn một tháng và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt hàng ngày.

Điều trị PTSD

Điều trị PTSD thường là sự kết hợp giữa liệu pháp tâm lý, thuốc và các phương pháp hỗ trợ.

1. Liệu pháp tâm lý

• Liệu pháp nhận thức - hành vi (CBT):
  • Liệu pháp tiếp xúc: Đối mặt với ký ức hoặc tình huống gây sợ hãi trong môi trường an toàn.
  • Liệu pháp xử lý nhận thức (CPT): Thay đổi những suy nghĩ tiêu cực liên quan đến chấn thương.
• Giải mẫn cảm và xử lý lại bằng chuyển động mắt (EMDR): Kết hợp trị liệu tâm lý với các chuyển động mắt có hướng dẫn để xử lý ký ức đau thương.

2. Thuốc

• Thuốc chống trầm cảm: SSRI (như sertraline, paroxetine) và SNRI (như venlafaxine) giúp giảm triệu chứng.
• Thuốc chống lo âu: Sử dụng ngắn hạn để giảm lo âu cấp tính.
• Prazosin: Giảm ác mộng và cải thiện chất lượng giấc ngủ.

3. Chăm sóc hỗ trợ

• Nhóm hỗ trợ: Kết nối với người có cùng trải nghiệm để nhận động viên tinh thần.
• Tự chăm sóc: Duy trì lối sống lành mạnh với tập thể dục, dinh dưỡng tốt và giấc ngủ đầy đủ.
• Chánh niệm và thư giãn: Thiền, yoga, hoặc các bài tập thở sâu giúp kiểm soát căng thẳng.

Sống chung với PTSD

Quản lý PTSD là một hành trình lâu dài, nhưng một số phương pháp có thể giúp cải thiện chất lượng cuộc sống:

• Xây dựng hệ thống hỗ trợ: Kết nối với gia đình, bạn bè hoặc nhóm hỗ trợ.
• Tuân thủ kế hoạch điều trị: Duy trì đều đặn liệu pháp tâm lý và thuốc.
• Thực hành tự chăm sóc: Tập thể dục, ăn uống cân bằng và tạo thói quen nghỉ ngơi hợp lý.
• Giữ chánh niệm: Áp dụng thiền và kỹ thuật thư giãn vào thói quen hàng ngày.
• Tìm hiểu về PTSD: Hiểu rõ tình trạng của mình để giảm bớt lo âu và tăng khả năng kiểm soát.

Kết luận

PTSD không chỉ là "nhớ lại một điều tồi tệ" mà là một rối loạn phức tạp ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống. Hiểu và nhận diện sớm các triệu chứng là bước đầu tiên để tìm kiếm sự hỗ trợ và điều trị. Mặc dù PTSD có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống, nhưng nhiều người cải thiện rõ rệt với điều trị phù hợp. Can thiệp sớm và duy trì hỗ trợ từ gia đình, bạn bè hoặc chuyên gia sẽ tăng khả năng kiểm soát rối loạn.